Asuntzioko Sermoi egile-, toki- eta urtegabea: Larramendiren testu berri ezezaguna [Loiola 14.08.1740]

  1. Joseba Lakarra 1
  1. 1 Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV/EHU)
Revista:
Euskera ikerketa aldizkaria: Revista de Investigación de la Real Academia de la Lengua Vasca

ISSN: 0210-1564

Año de publicación: 2023

Volumen: 68

Número: 1

Páginas: 111-220

Tipo: Artículo

DOI: 10.59866/EIA.V1I68.255 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Euskera ikerketa aldizkaria: Revista de Investigación de la Real Academia de la Lengua Vasca

Resumen

We have prepared an edition of a Sermon with no known author, date or source. An analysis of its form (both the rhetoric and lexicon therein) leads us immediately to the hypothesis that Manuel Larramendi was the author: employing figures and sketches that were rare at the time, and several words from the Northern Basque Country first witnessed in the Southern B. C. in his Trilingual Dictionary, which we were aware of from a small group of L’s own short B.-language texts, those borrowings that he ‘baptised’ and took as deriving from inherited words from the old tradition– that were normalised or he sought to normalise, as well as those –some dating from before the Trilingual Dictionary– that he invented and used (sometimes extended soon after, sometimes much later), and those created by L and only witnessed in this text or in others or a few more by L. According to the History Book on the College of Loiola, on 14 August 1740, the eve of the Assumption, L gave the Sermon there. The fact it was given in Loiola and made up of very particular grammatical and rhetorical audiences– could explain the various peculiarities of this Sermon, both in terms of ornamentation and lexical development (cf. Lakarra 1985b on the Sermon of Azkoitia [1737]). This discovery and its associated research show that the treasure of L’s texts in Basque is not as short as we thought and it leads us to confirm that we could still come across some more new ones.

Referencias bibliográficas

  • AIESTARAN, U. (2023). «Añibarroren Christau Doctriña eta nafarrera idatziaren bilakabideaz», GrALa, UPV/EHU.
  • ALTUNA, P. (arg.) (1967). «Larramendi’ren iztegi berria», Euskera 2. aldia, 12: 139-300.
  • ALTUNA, P. (1982). Mendibururen idazlan argitaragabeak. Bilbo: Euskaltzaindia & Ed. Mensajero, 2 lib.
  • ALTUNA, P. (1991) «Larramendiren haurtzaroko urteak»,Euskera 36: 35-43.
  • ALTUNA, P. (arg.) (2000) Aita Aranaren Egunaria. Iker 12: Bilbo, Euskaltzaindia.
  • ALTUNA, P. & LAKARRA, J. A. (1990). Manuel Larramendi. Euskal testuak, Donostia: Andoaingo Udala et al.
  • ARCOCHA-SCARCIA, A., LAKARRA, J. A. (2019). «Aspectos de la gramatización antigua de la lengua vasca: Humanismo, reformismo e imprenta (1545-1596)», Lengas 86 (Miniscules et capitales),ISSN 0153-0313, https:// doi.org/10.4000/len-gas.4115
  • BÄHR, G. (1925). «Flexiones verbales de uso actual en Legazpia (Goyerri)», Euskera 3: 73-114.
  • BILBAO, G. (2011). «Lubieta, izen berri bat euskal testuen historian», in J. Go-rrochategui, J. A. Lakarra eta B. Urgell (arg.), 2nd Conference of the Luis Michelena Chair - Koldo Mitxelena Katedraren II. Biltzarra - II. Congreso de la Cátedra Luis Michelena, Gasteiz: UPV/EHU, 621-649.
  • BILBAO, G. prestatzen [Lubieta], Diccionario en castellano y basquence que sirve para la enseñanza de la vascongada. Sociedad Vascongada (Bilboko) eskuizkribua.
  • GÓMEZ, R. & ZULAIKA, J. (2020). El Vocabulario Pomier. Edición y estudio de un diccionario manuscrito anónimo euskera-español. Bilbo: UPV/EHU
  • IRURETAGOIENA, H. (2022). «Izenak sortzeko atzizkiak Pomier hiztegian, Lubietaren hiztegian eta Ubillosen dotrinan». GrALa, UPV/EHU, Gasteiz. ASJUn argi-taratzear.
  • KALTZAKORTA, J. (2018) «San Agustin Eguneko Sermoiaren edizio kritikoa», Sancho El Sabio Extra 2: 39-72. Ikus Mitxelena 1974 [2017].
  • LAKARRA, J. A. (1985a). «Larramendiren hiztegigintzaren inguruan», ASJU 19: 9-50.
  • LAKARRA, J. A. (1985b).«Literatur gipuzkerarantz: Larramendiren Azkoitiko sermoia (1737)», ASJU 19: 235-281.
  • LAKARRA, J. A. (1985c). «Berriz Larramendiren segiziokoez», ASJU 19: 439-452.
  • LAKARRA, J. A (1986). «Burgosko Dotrina (1747): I. Testua eta oharrak», ASJU 20: 533-594.
  • LAKARRA, J. A. (1987). «Burgosko Dotrina (1747): II. Faksimilea eta hiztegia», ASJU 21: 277-317.
  • LAKARRA, J. A. (arg.) (1992). Manuel de Larramendi. Hirugarren mendeurrena (1690-1990), Andoaingo Udala-Euskaltzaindia - Gipuzkoako Foru Aldundia - Eusko Jaur-laritzako Kultura Saila, Andoain.
  • LAKARRA, J. A. (1992b). «Larramendirekin aurreko hiztegigintzaren historiaz: aztergai eta gogoeta», in Lakarra (arg.) 1992a: 279-312.
  • LAKARRA, J. A. 1993 (2017) XVIII. mendeko hiztegigintzaren etorkiez,UPV/EHUko Tesia. UEU.
  • LAKARRA, J. A. (1994) Harrieten Gramatikako hiztegiak (1741), ASJUren Gehigarriak 18, Donostia.
  • LAKARRA, J. A. (1996a). Refranes y sentencias (1596). Ikerketak eta edizioa. Bilbo: Euskaltzaindia.
  • LAKARRA, J. A. (1996b). «Lexiko berrikuntza euskal hiztegi zaharretan: zenbait ikergai»,Uztaro 19: 3-40.
  • LAKARRA, J. A. (1997). «Euskararen historia eta filologia: arazo zahar, bide berri», ASJU 31: 447-535.
  • LAKARRA, J. A. (2017). «Hitzaurrea: XVIII. mendeko hiztegigintzaren etorkiez, 25 urte geroago», in XVIII. mendeko hiztegigintzaren etorkiez, UPV/ EHUko Tesia. UEU. 1993 (2017). i-ixv
  • LAKARRA, J. A. (2022a). «Jatorr(i), aitor(tu), ilor(tu), bihor(tu): filologia ala hil», in I. Igartua & J. A. Cid (arg.), Tu voz en muchas voces. Escritos en homenaje a Jon Juaristi, Leioa: UPV/EHU, 401-460.
  • LAKARRA, J. A. (2022b). «Jatorri eta enparauak: Gogoetak Pomier, Larramendi eta hiztegigintzaren historia eta filologiaz». UPV/EHUko eskuizkribua.
  • LAKARRA, J. A. prestatzen-a, «Kontzepzioko Sermoi anonimoa (1772): Larramendiren original baten kopia?». UPV/EHUko eskuizkribua.
  • LAKARRA, J. A. prestatzen-b, «Oharrak Gandararen hizkuntzaz». UPV/EHUko eskuizkribua.
  • LAKARRA, J. A. prestatzen-c. «Zorioneko,zorion eta Larramendi» UPV/EHUko eskuizkribua.
  • LETURIAGA, O. (2019) [2021]. «Gipuzkoako osagarri pluraldun adizki tripertso-nalen erroez», ASJU 53 (1-2): 127-162.
  • LETURIAGA, O (2020). «Gipuzkoa erdialdeko pluralgileen azterketa», in I. Camino, X. Artiagoitia, I. Epelde, & K. Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Koldo Zuazori gorazarre. Bilbo: UPV/EHU, 367-402.
  • LETURIAGA, O (2022a). «Nor-nori-nork irrealisak Gipuzkoan: eginen hedadura eta *ezan adizkien zenbait berrikuntza», FLV 134: 375-413.
  • LETURIAGA, O (2022b). «Nor-nork saileko egin-en hedadura geografikoa Gipuzkoan: ondorio batzuk testu zaharren azterketatik», ASJU 56/1: 1-42.
  • LETURIAGA, O (arg.) (2022). Juan Irazusta. Pertsona, garaia eta idazlana. Eusko Jaurlaritza.
  • LETURIAGA, O (2023). «Gipuzkera erdialdeko testu zaharrak erkatzen», in V. Ikergazte. Donostia: UEU, 27-34.
  • MITXELENA, K. (1959). «La obra del P. Manuel de Larramendi (1690-1766)». Berrarg., OC XI, 427-443.
  • MITXELENA, K. (1960). Historia de la literatura vasca, Madril: Minotauro. 2. arg., Donos-tia 1988.
  • MITXELENA, K. (1970) [1965]. Estudio sobre las fuentes del diccionario de Azkue, Bilbo.
  • MITXELENA, K. (1974) [2017]. «Koldo Mitxelenaren lan argitaragabe bat: Larramendia-na» (J. Kaltzakortaren edizioa),Idatz & Mintz, 63: 46-53.
  • MITXELENA, K. (1978). «Para una historia de la ortografía vasca» (Miscelanea Filológica Vasca II)», FLV 391-395
  • MITXELENA, K. (1981a). «Euskal literaturaren bereizgarri orokorrak», Euskal linguistika eta literatura: bide berriak, Bilbo, 259-278.
  • MITXELENA, K. (1981b). «Euskal literaturaren kondairarako oinarriak»,Euskal linguistika eta literatura: bide berriak, Bilbo, 279-292.
  • MITXELENA, K. (1982). «Mendibururen hizkeraz hitz bi», in Altuna (arg.), I, lxxix-lxx-xii [= OC XI, 473-478].
  • MITXELENA, K. (1983). «Mendiburu eta Larramendi»,Euskera 28: 19-23. Berrarg., SHLV II, 912-915.
  • MITXELENA, K. (2011-2012). Luis Michelena. Obras Completas. J. A. Lakarra & I. Ruiz Arzalluz (arg.), Bilbo: ASJUren Gehigarriak, UPV/EHUren Argitalpen Zerbitzua, 15 lib.
  • MURUGARREN, L. (1984). «Una plática del Goyerri», ASJU 18/2: 185-197.
  • PADILLA, M. (2012). «La influencia de Larramendi en Vasconia Norte: consideraciones sobre la difusión ultrapirenáica de obras vascas del Sur en el siglo XVIII partiendo de un manuscrito labortano», De re bibliographica 7-8: 33-41.
  • PEREZ GAZTELU, E. (2018). «Manuel Larramendiren irakurle hautatuak: testu eleaniztunen norentzakoak eta hartzaileak», Sancho el Sabio, Extra 2: 11-38.
  • SANTAZILIA, E. (2022). «Senekaren izpiritua euskaraz: Larramendiren eragina-ren eta itzulpengintza apologetikoaren adibide bat XVIII. mendeko Zuberoan», Uztaro 120: 95-122
  • SARASOLA, I. (1976). Historia social de la literatura vasca. Madril: Akal; berrarg., 1982.
  • SARASOLA, I. (1986). «Larramendiren eraginaz eta», ASJU 20/1: 203-215.
  • SARASOLA, I. (1997). «Euskal hitz altxorraz», ASJU 31/2: 617-642.
  • SARASOLA, I. (1998). Euskal Lexikografiaren historiaz. Katedrako Memoria (UPV/EHU).
  • SEGUROLA, K. (2004). «XVIII. mendeko autore ezezagun bat», Lapurdum 9: 243-282.
  • SEGUROLA, K. (2011) [2007] «XVIII. mendeko garbizaletasuna: Larramendiren Hizte-gi Hirukoitza eta eskuizkribuak», in J. A. Lakarra, J. Gorrochategui & B. Urgell (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren II. Biltzarra. (Gasteiz, 2007ko urriaren 8tik 11ra), Bilbo: UPV/EHU, 217-245.
  • TELLETXEA IDIGORAS, J. I. (1966). «El jesuita Manuel de Larramendi», BAP 22: 307-360.
  • TELLETXEA IDIGORAS, J. I. (1968). «Larramendi y Cardaveraz. Censura y réplica inéditas sobre un libro de piedad», ASJU 2: 3-31.
  • TELLETXEA IDIGORAS, J. I. (1969). Manuel de Larramendi. Corografía de Guipúzcoa. «Obras del P. Larramendi» 1, Donostia: SGEP.
  • TELLETXEA IDIGORAS, J. I. (1973). Manuel de Larramendi. Escritos breves. «Obras del P. Larramendi» 2, Donostia: SGEP.
  • TELLETXEA IDIGORAS, J. I. (1975). «Dos textos eusquéricos inéditos del P. Larramendi», ASJU 9: 179-184.
  • TELLETXEA IDIGORAS, J. I. (1983) Manuel de Larramendi. Sobre los Fueros de Guipuzcoa. «Obras del P. Larramendi» 3, Donostia: SGEP.
  • TELLETXEA IDIGORAS, J. I. (1990). Manuel de Larramendi. Autobiografía y otros escritos. «Obras del P. Larramendi» 4, Donostia: SGEP.
  • URGELL, B. (1991) «Axular eta Larramendi», ASJU 25, 901-928. Berrarg., in Lakarra (arg.) 1992b: 221-246.
  • URGELL, B. (1992) «Martin Harriet Añibarrorengan», ASJU 26: 221-258.
  • URGELL, B. (1996). «Larramendi o el despertar de la literatura vasca peninsular», in Aulestia (arg.), 263-288.
  • URGELL, B. (1997). «Estudios en torno a la historia de la lexicografía vasca», ASJU 31, 643-685.
  • URGELL, B. (2000). Larramendiren Hiztegi Hirukoitzaren osagaiez. Tesi argitaragabea, UPV/EHU-Gasteiz.
  • URGELL, B. (2001). «Euskal formen aurkezpena Larramendiren hiztegian», ASJU 35: 107-183.
  • URGELL, B. (2002a). «Hiztegi Hirukoitzaren kanpoko eta barruko historiaz». In X. Artiagoitia, P. Goenaga eta J.A. Lakarra (arg.), Erramu Boneta. Festschrift for Rudolf P.G. de Rijk. Supplements of ASJU 44, Bilbao-Donostia, 629-649
  • URGELL, B. (2002b). Larramendiren Hiztegi Hirukoitzaren Eranskina: Saio bat hizte-gigintzaren testukritikaz, (Monumenta Linguae Vasconum. Studia et Instrumenta 1 [= ASJUren Gehigarriak 47]). Bilbo: «Julio Urkixo» Euskal Filologia Mintegia eta Gipuzkoako Foru Aldundia.
  • URGELL, B. (2003). «Eratorpena Larramendiren hiztegian (I): Eratorbideen anali-sia», ASJU 37/1: 203-260.
  • URGELL, B. (2004). «Etimologia eta neologia Larramendiren Hiztegi Hirukoitzean (1745)», Lapurdum 9: 299-310.
  • URGELL, B. (2005). «Larramendiren euskal liburuak 1745 arte: testu bibliografia-ranzko hurbilketa bat», Lapurdum 19: 1-39.
  • URGELL, B. (2018). «Lehen Euskara Modernoa», in J. Gorrotxategi, I. Igartua & J. A. Lakarra (arg.), Euskararen Historia. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza, 543-657.
  • URRESTI, N. (2021). «XVIII. mendeko gipuzkerako sermoi argitaragabe baten edizioa: Maria Santisimaren Jasokundea (sic)». UPV/EHUko Gradu Akabuko Lan argitaragabea.
  • ZULAIKA, J. (2022). «Algunas voces vascas en la correspondencia de Miguel Basterrechea (1650-1659)», ASJU 56: 43-120.
  • ZULOAGA, E. (2015). «Diego Lorenzo Urkizuren 1740ko zortzikoak», ASJU 49: 179-202.
  • ZULOAGA, E. (2020). Mendebaleko euskararen azterketa dialektologiko-diakronikorantz. UPV/EHUko tesia.
  • ZULOAGA, E. (2022). Mendebaleko euskara zaharra: ezaugarriak, kronologia eta geografia. Iker 47, Euskaltzaindia & UPV/EHU, Bilbo.
Fuente de los datos: Dialnet