Hebetic ioan gabe ene buruyazenbait gogoeta buru hitzaren erabilera anaforikoen eta bihurkarien diakroniaz

  1. Salaberri, Iker 1
  1. 1 Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV/EHU)
Revista:
Fontes linguae vasconum: Studia et documenta

ISSN: 0046-435X

Año de publicación: 2020

Año: 52

Número: 130

Páginas: 445-470

Tipo: Artículo

DOI: 10.35462/FLV.130.4 DIALNET GOOGLE SCHOLAR

Otras publicaciones en: Fontes linguae vasconum: Studia et documenta

Resumen

LABURPENA Lan honetan euskarazko buru-egitura bihurkariaren sorrerak kanpoko eta barneko zergatiak dituela argudiatzen da: alde batetik, Erdi Aroko latinarekiko ukipenaren ondorioz sortu zela proposatzen da, errepikapen gramatikalizazioa delako mekanismoaren bidez. Hipotesi honen arabera, prozesuaren iturria Erdi Aroko latinean ediren daitezkeen caput hitzaren erabilera anaforikoetan eta bihurkarietan bilatu beharra dago. Bertze aldetik, buru hitzak zentzu berria hedapen semantikoaren ondorioz, hau da, metonimiaz garatu zuela iradokitzen da. Proposamen hauek euskararen historiarako eta berreraiketarako dituzketen ondorioak ere eztabaidatzen dira. RESUMEN Este estudio aboga por una motivación tanto externa como interna del surgimiento de la construcción reflexiva vasca basada en la palabra buru: por una parte, se sugiere que la construcción reflexiva nació del contacto con el latín medieval, a través del mecanismo conocido como gramaticalización replicativa. Según esta hipótesis, el origen del proceso se encuentra en los usos anafóricos y reflexivos de la palabra caput en el latín medieval. Por otra parte, se propone que buru desarrolló nuevos significados como resultado de la extensión semántica, es decir, de la metonimia. Se analizan asimismo las consecuencias que esta propuesta tendría para la historia y reconstrucción del euskera. ABSTRACT This study argues for an external as well as internal motivation for the advent of the reflexive buru-construction in Basque: on the one hand, it is proposed that the Basque reflexive buru-construction arose by virtue of contact with medieval Latin, by means of the mechanism known as replica grammaticalization. According to this hypothesis, the process was triggered by anaphoric and reflexive uses of the word caput in medieval Latin. On the other hand, the word buru is argued to have developed new meaning as a result of semantic extension, that is to say, of metonymy. The potential implications are also addressed which these proposals may have for the history and reconstruction of Basque.

Referencias bibliográficas

  • Aikhenvald, A. & Dixon, R. (2007). Grammars in contact: a cross-linguistic typology. Oxford: Oxford University Press.
  • Álvarez, J. L. (1977). L’emploi de l’indéfini en souletin. flv, 25, 29-54.
  • Amiridze, N. (2006). Reflexivization strategies in Georgian (doktore tesia). Universiteit Utrecht, Utrecht.
  • Ariel, M. (2008). Pragmatics and grammar. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Artiagoitia, X. (2003). Reciprocal and reflexive constructions. In J. I. Hualde & J. Ortiz de Urbina (arg.), A grammar of Basque (607-632. or.). Berlin & New York: Mouton de Gruyter.
  • Axular. (2015). Gero (B. Urgellen edizioa). Iruñea & Bilbo: Nafarroako Gobernua & Euskaltzaindia.
  • Bailey, C. (1973). Variation and linguistic theory. Washington: Center for Applied Linguistics.
  • Barrau-Dihigo, L. (1900). Chartes de l’église de Valpuesta du ixe au xie siècle. Revue Hispanique, 24, 273-389.
  • Beriain, J. (1626). Doctrina christiana escrita en romance y bascuence. Iruñea: Carlos de Labayen.
  • Biarnay, S. (1908). Étude sur le dialecte berbère de Ouargla. Paris: Ernest Leroux.
  • Bickel, B., Comrie, B. & Haspelmath, M. (2015). Leipzig glossing rules. https://www. eva.mpg.de/lingua/resources/glossing-rules.php helbidetik eskuratua.
  • Bilbao, G., Gómez, R., Lakarra, J. A., Manterola, J., Mounole, C. & Urgell, B. (arg.). (2011). Lazarraga eskuizkribua: edizioa eta azterketa (1.2). Gasteiz: Euskal Herriko Unibertsitatea. http://lazarraga.com/ helbidetik eskuratua.
  • Blaise, A. (1975). Dictionnaire latin-français des auteurs du Moyen-Âge. Turnhout: Brepols.
  • Bottineau, D. & Roulland, D. (2007). Le problème de la réflexivité en basque. In A. Rousseau & D. Roulland (arg.), L’énoncé réfléchi (208-225. or.). Rennes: Presses Universitaires de Rennes.
  • Castaños, F. (1979). La formación del plural en la lengua vasca. Bilbo: Bizkaiko Foru Aldundia.
  • De Rijk, R. (2008). Standard Basque: a progressive grammar. Cambridge & Londres: Massachusetts Institute of Technology Press.
  • De Vaan, M. (2008). Etymological dictionary of Latin and the other Italic languages. Leiden & Boston: Brill.
  • Dorian, N. C. (1993). Internally and externally motivated change in language contact settings: Doubts about dichotomy. In C. Jones (arg.), Historical linguistics: problems and perspectives (131-155. or.). Londres: Longman.
  • Ernout, A. & Meillet, A. (2001). Dictionnaire étymologique de la langue latine: histoire des mots (laugarren edizioa). Paris: Klincksieck.
  • Etxeberri Ziburukoa, J. (1981). Manual devotionezcoa (P. Altunaren edizioa). Bilbo: Euskaltzaindia & Ediciones Mensajero.
  • Etxepare, B. (1980). Linguae vasconum primitiae (P. Altunaren edizioa). Bilbo: Euskaltzaindia.
  • Etxepare, R. (2003). Valency and argument structure in the Basque verb. In J. I. Hualde & J. Ortiz de Urbina (arg.), A grammar of Basque (363-425. or.). Berlin & New York: Mouton de Gruyter.
  • Euskaltzaindia. (1991). Euskal gramatika lehen urratsak-I. Bilbo: Euskaltzaindia.
  • Evseeva, N. & Salaberri, I. (2018). Grammaticalization of nouns meaning «head» into reflexive markers: a cross-linguistic study. Linguistic Typology, 22(3), 385- 435.
  • Faltz, L. (1977). Reflexivization: a study in universal syntax (doktore tesia). University of California, Los Angeles.
  • Geeraerts, D. (1985). Cognitive restrictions on the structure of semantic change. In J. Fisiak (arg.), Historical semantics - historical word formation (127- 154. or.). Berlin & New York: Mouton de Gruyter.
  • Geniušienė, E. (1987). The typology of reflexives. Berlin & New York: De Gruyter.
  • Gorrotxategi, J., Igartua, I. & Lakarra, J. A. (arg.). (2018). Euskararen historia. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
  • Guy, G. R. (1990). The sociolinguistic types of language change. Diachronica, 7(1), 47-67.
  • Haase, M. (1992). Sprachkontakt und Sprachwandel im Baskenland: die Einflüsse des Gaskognischen und Französischen auf das Baskische. Hamburgo: Helmut Buske.
  • Haiman, J. (1983). Iconic and economic motivation. Language, 59(4), 781-819.
  • Haspelmath, M. (2008). A frequentist explanation of some universals of reflexive marking. Linguistic Discovery, 6(1), 40-63.
  • Heine, B. (1997). Cognitive foundations of grammar. Oxford: Oxford University Press.
  • Heine, B. (1999). Polysemy involving reflexive and reciprocal markers in African lan¬guages. In Z. Frajzyngier & T. Curl (arg.), Reciprocals: forms and functions (1-29. or.). Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
  • Heine, B. & Kuteva, T. (2003). On contact-induced grammaticalization. Studies in Language, 27(3), 529-572.
  • Heine, B. & Kuteva, T. (2005). Language contact and grammatical change. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Hopper, P. (1991). On some principles of grammaticalization. In E. Traugott & B. Heine (arg.), Approaches to grammaticalization, vol. 1. Focus on theoretical and methodological issues (17-35. or.). Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
  • Hopper, P. & Traugott, E. (2003). Grammaticalization. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Ibarretxe-Antuñano, I. (2002). The conceptual structure of Basque buru «head». flv, 91, 463-492.
  • Igartua, I. (2019). Loss of grammatical gender and language contact. Diachronica, 36(2), 181-221.
  • Igartua, I. & Zabaltza, X. (2012). Euskararen historia laburra. Donostia: Etxepare Euskal Institutua.
  • Janda, D. & Joseph, B. D. (2003). On language, change, and language change - or, of history, linguistics, and historical linguistics. In B. D. Joseph & R. D. Janda (arg.), The handbook of historical linguistics (3-180. or.). Oxford: Blackwell.
  • Kazenin, K. (2001). Verbal reflexives and the middle voice. In M. Haspelmath, E. König, W. Oesterreicher & W. Raible (arg.), Language typology and language universals: an international handbook, vol. 2 (916-927. or.). Berlin & New York: Mouton de Gruyter.
  • König, E. (2007). Vers une nouvelle typologie des marques réfléchies. In A. Rousseau, D. Bottineau & D. Roulland (arg.), L’énoncé réfléchi (107-129. or.). Rennes: Presses Universitaires de Rennes.
  • König, E. & Siemund, P. (2000). Intensifiers and reflexives: a typological perspective. In Z. Frajzyngier & T. Curl (arg.), Reflexives: forms and functions (41- 74. or.). Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
  • König, E. & Vezzosi, L. (2004). The role of predicate meaning in the development of reflexivity. In W. Bisang, N. P. Himmelann & B. Wiemer (arg.), What makes grammaticalization? A look from its fringes and its components (213-244. or.). Berlin & New York: Mouton de Gruyter.
  • Kroch, A. (2001). Syntactic change. In M. Baltin & C. Collins (arg.), The handbook of contemporary syntactic theory (699-729. or.). Londres: Blackwell.
  • Kuteva, T., Heine, B., Hong, B., Long, H., Narrog, H. & Rhee, S. (2019). World lexicon of grammaticalization (bigarren edizioa). Cambridge: Cambridge University Press.
  • Labov, W. (1966). The social stratification of English in New York City. Arlington: Center for Applied Linguistics.
  • Lacarra, J. M. (1957). Vasconia medieval: historia y filología. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia.
  • Lakarra, J. A. (1997). Euskararen historia eta filologia: arazo zahar, bide berri. asju, 31(2), 447-535.
  • Lakarra, J. A. (2005). Prolegómenos a la reconstrucción de segundo grado y al análisis del cambio tipológico en (proto)vasco. Acta Palaeohispanica, 9, 407-470.
  • Lakarra, J. A. (2018). Euskararen historiaurrea. In J. Gorrotxategi, I. Igartua & J. A. Lakarra (arg.), Euskararen historia (23-230. or.). Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
  • Lakarra, J. A., Manterola, J. & Segurola, I. (2019). Euskal hiztegi historiko-etimologikoa. Bilbo: Euskaltzaindia.
  • Latham, R. E. (1975). Dictionary of Medieval Latin from medieval sources, vol. 1. A-B. Oxford: Oxford University Press.
  • Lehmann, C. (2015). Thoughts on grammaticalization (hirugarren edizioa). Berlin: Language Science Press.
  • Leizarraga, J. (1990). Iesus christ gure iaunaren up testamentu berria, othoitza ecclesiasticoen forma, catechismea, kalendrera, ABC edo christinoen instructionea (T. Linschmannen eta H. Schuchardten edizioa). Bilbo: Euskaltzaindia.
  • Manterola, J. (2015). Euskararen morfologia historikorako: artikuluak eta erakusleak (doktore tesia). Euskal Herriko Unibertsitatea, upv/ehu, Gasteiz.
  • Migne, J. (1977 [1858]). Lexicon manuale ad scriptores et infimae latinitatis. Paris: Jacques Migne.
  • Mitxelena, K. (1963). Lenguas y protolenguas. Salamanca: Salamancako Unibertsitatea.
  • Mitxelena, K. (1964). Sobre el pasado de la lengua vasca. Donostia: Auñamendi.
  • Mitxelena, K. (1981). Lengua común y dialectos vascos. asju, 15, 289-313.
  • Mitxelena, K. (1988). Euskal idazlan guztiak (P. Altunaren, B. Urgellen eta I. Sarasolaren edizioa). Donostia: Euskal Editoreen Elkartea.
  • Mitxelena, K. & Sarasola, I. (1992). Orotariko euskal hiztegia, vol. 5. Berr-Daf. Bilbo: Desclée de Brouwer, Euskaltzaindia & Mensajero.
  • Monteano, P. (2017). El iceberg navarro: euskera y castellano en la Navarra del siglo xvi. Iruñea: Pamiela.
  • Mounole, C. (2008). Perifrasi zaharra mendebalde eta erdialdeko euskara zaharrean: azterketa kuantifikatiboa eta proposamen berria. asju, 41(1), 67-138.
  • Mounole, C. (2011). Le verbe basque ancien: étude philologique et diachronique (doktore tesia). Euskal Herriko Unibertsitatea, Gasteiz.
  • Niermeyer, J. (1976). Mediae latinitatis lexicon minus: a Medieval Latin-French/ English dictionary, vol. 1. Leiden: Brill.
  • Núñez, L. (2002). El euskera arcaico: extensión y parentescos. Tafalla: Txalaparta.
  • Nunn, H. P. V. (1922). An introduction to Ecclesiastical Latin. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Oihartzabal, B. (1991). La pastorale souletine: édition critique de Charlemagne. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia & Euskal Herriko Unibertsitatea.
  • Oihartzabal, B. & Etxepare, R. (2011). The absence of person-case constraints in early Lapurdian. In J. A. Lakarra, J. Gorrotxategi & B. Urgell (arg.), Koldo Mitxelena katedraren II biltzarra (149-169. or.). Gasteiz: Euskal Herriko Unibertsitatea.
  • Olaetxea, B. (1787) [1763]. Cristinauben dotrinia (laugarren edizioa). Tolosa: Francisco de Lama.
  • Orixe. (1929). Santa Cruz apaiza. Donostia: Iñaki Loiola.
  • Pérez, E. (2007). Caput in the Medieval Latin from Asturias and León. Listy Filologické, 130(3/4), 311-328.
  • Pouvreau, S. (1664). San Frances de Sales Genevaco ipizpicvaren philothea. Paris: Claude Audinet.
  • Puddu, N. (2005). Riflessivi e intensificatori: greco, latino e le altre lingue indoeuropee. Pavia: Università di Pavia.
  • Quetglas, P. & Gómez, A. (2019). Corpus documentale latinum Cataloniae. http:// gmlc.imf.csic.es/codolcat/ helbidetik eskuratua.
  • Ramos, E. (2000). Los cartularios de Santa María de Valpuesta: análisis lingüístico. Donostia: Eusko Ikaskuntza.
  • Reguero, U. (2012). Erdi Aroko euskararen historia kanpotik eta barnetik. asju, 46(2), 63-160.
  • Salaberri Izko, I. (2019). Euskarazko bihurkarien historiaz: hizkuntza ukipena eta errepikapen gramatikalizazioa. Euskera, 64(2), 651-682.
  • Salaberri Izko, I. (2020). Grammaticalization of reflexivity in Basque: a corpus-based diachronic and typological analysis. Journal of Historical Linguistics, 10(1), 1-41.
  • Salaberri Zaratiegi, P. (2018). Euskara Erdi Aroan. In J. Gorrotxategi, I. Igartua & J. A. Lakarra (arg.), Euskararen historia (287-344. or.). Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
  • Sarasola, I. (1979). Nire/neure, zure/zeure literatur tradizioan. Euskera, 25(2), 431-466.
  • Sarasola, I. (1983). Contribución al estudio y edición de textos antiguos vascos. asju, 17, 69-212.
  • Schladt, M. (2000). The typology and grammaticalization of reflexives. In Z. Frajzyngier & T. Curl (arg.), Reflexives: forms and functions (103-124. or.). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
  • Stotz, P., Selig M., Aris, M., Cardelle de Hartmann, C., Fiedler, M., Gneuss, H., Krefeld, T., Leithe-Jasper, H., Weber, M. & Wellhausen, A. (1959-2015). Mitellateinisches Wörterbuch bis zum ausgehenden 13. Jahrhundert. http://woerterbuchnetz.de/MLW/ helbidetik eskuratua.
  • Szent-Ivány, B. (1964). Der ungarische Sprachbau: eine kurze Darstellung mit Erläuterungen für die praxis. Leipzig: veb Verlag Enzyklopädie.
  • Thomason, S. (2001). Language contact. Edinburgh: Edinburgh University Press.
  • Thomason, S. & Kaufman, T. (1988). Language contact, creolization, and genetic linguistics. Berkeley, Los Angeles & Londres: University of California Press.
  • Trask, R. (1997). The history of Basque. Londres: Routledge.
  • Väänänen, V. (1967). Introducción al latín vulgar (M. Carriónen itzulpena). Madril: Gredos.
  • Viti, C. (2009). Anaphorische und reflexive Strukturen im Altgriechischen und im Lateinischen. Indogermanische Forschungen, 114, 143-172.
  • Weiss, M. (2009). Outline of the historical and comparative grammar of Latin. Ann Arbor & New York: Beech Stave Press.
  • Wright, R. (1982). Late Latin and early Romance in Spain and Carolingian France. Liverpool: Francis Cairns.
  • Ziegeler, D. (2017). Historical replication in contact grammaticalization. In D. Van Olmen, H. Cuyckens & L. Ghesquière (arg.), Aspects of grammaticalization: (inter)subjectification and directionality (311-352. or.). Berlin & Boston: Mouton de Gruyter.
  • Zuloaga, E. (2015). Diego Lorenzo Urkizuren 1740ko zortzikoak. asju, 49(1/2), 179- 201.