Percepciones del profesorado de primaria sobre las visitas educativas basadas en las Visual Thinking Strategies (VTS). DAFO de su aplicación en el Museo Picasso de Barcelona.

  1. González-Sanz, Myriam 1
  2. Ibañez-Etxeberria, Alex 2
  3. Feliu-Torruella, Maria 1
  1. 1 Universitat de Barcelona
    info

    Universitat de Barcelona

    Barcelona, España

    ROR https://ror.org/021018s57

  2. 2 Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea
    info

    Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea

    Lejona, España

    ROR https://ror.org/000xsnr85

Revista:
RIFOP : Revista interuniversitaria de formación del profesorado: continuación de la antigua Revista de Escuelas Normales

ISSN: 0213-8646 2530-3791

Año de publicación: 2021

Volumen: 35

Número: 96

Páginas: 175-194

Tipo: Artículo

DOI: 10.47553/RIFOP.V97I35.2.89816 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openDIGITUM editor

Otras publicaciones en: RIFOP : Revista interuniversitaria de formación del profesorado: continuación de la antigua Revista de Escuelas Normales

Resumen

Se presenta un estudio de caso sobre la aplicación del método pedagógico Visual Thinking Strategies (VTS) a las visitas escolares del Museo Picasso de Barcelona. Teniendo como objetivo principal analizar las percepciones del profesorado de primaria y articular sus voces, se recurre a una metodología mixta a través de triangulaciones de instrumentos y técnicas de análisis. Para ello se opta por un análisis DAFO y se interrelacionan sus debilidades, amenazas, fortalezas y oportunidades mediante un mapa conceptual. Los docentes señalan muchos más aspectos positivos que negativos, concentrándose los primeros en tres áreas temáticas: los efectos cognitivos en el alumnado, el modelo educativo constructivista y significativo que impulsa y el concepto de museo como zona de confort donde el estudiantado puede participar y opinar libremente. Los aspectos negativos giran en torno a los rasgos propios del método, las características de la adaptación que de él hace la institución y las limitaciones estructurales del Museo Picasso. De acuerdo al profesorado, la implementación del método mejoraría al aplicarlo de manera más continuada y flexible, combinando las interpretaciones libres sobre obras de arte con contenido histórico-artístico. Al ser un método competencial se sugiere también un trabajo continuado en el museo y/o en la escuela.

Información de financiación

Agradecemos sus aportaciones al profesorado participante, al Museo Picasso de Barcelona, a la Fundaci? la Caixa y a los expertos que han validado los instrumentos: Antonio Ruiz, Berta Palou, Ruth Vila, Montserrat Sampietro y Montserrat Morales. Tambi?n a la Universidad de Barcelona, por la plaza predoctoral I0034899 concedida a la investigadora principal. Este proyecto ha recibido ayuda financiera de los gobiernos espa?ol y vasco a trav?s de los grupos de investigaci?n DIDPATRI, UB (2014SGR945) y GIPyPAC, UPV/EHU (IT1193-19).

Referencias bibliográficas

  • Adams, M., Foutz, S., Luke, J., y Stein, J. (2007). Thinking Through Art Isabella Stewart Gardner Museum School Partnership Program Year 3 Research Results. Institute for Learning Innovation.
  • Anderson, D., Kisiel, J. y Storksdieck, M. (2006). Understanding Teachers’ Perspectives on Field Trips: Discovering Common Ground in Three Countries. Curator: The Museum Journal, 49(3), 365–386. https://doi.org/10.1111/j.2151- 6952.2006.tb00229.x
  • Arriaga, A. (2010). Problemas y tendencias de interpretación de las obras de arte en las actividades educativas de museos. Revista Iberoamericana de Educación, 52(4), 1–12. https://doi.org/10.35362/rie5241788
  • Burchenal, M. y Grohe, M. (2007). Thinking through art: Transforming museum curriculum. Journal of Museum Education, 32(2), 111–122. https://doi.org/10.1080/10598650.2007.11510563
  • Burnham, R. y Kai-Kee, E. (2011). Teaching in the art museum: Interpretation as experience. Getty Publications
  • Cappello, M. y Walker, N. T. (2016). Visual Thinking Strategies: Teachers’ Reflections on Closely Reading Complex Visual Texts Within the Disciplines. Reading Teacher, 70(3), 317–325. https://doi.org/10.1002/trtr.1523
  • Castejón, M. M. (2019). Hacia un museo social: estudio de una metodología participativa para vincular el Museo de Bellas Artes de Murcia a su territorio. (Tesis doctoral, Universidad de Murcia). Digitum: https://digitum.um.es/digitum/bitstream/10201/73564/1/Mar%C3%ADa%2 0Magdalena%20Castejón%20Ibáñez%20Tesis%20Doctoral.pdf
  • Comunitat de Pràctica Patrimoni i Escola (2018). Guia para evaluar el diseño de las actividades educativas patrimoniales. Col·lecció Museus 2039, Quaderns. Departament de Cultura. https://cultura.gencat.cat/web/.content/dgpc/museus/08.recursos/publicacions/quaderns/04_Guia-evaluar-diseno-actividades-educativas-patrimoniales.pdf
  • Dewhurst, M. y Hendrick, K. (2016). Dismantling Racism in Museum Education. Journal of Folklore and Education, 3, 25–30. https://locallearningnetwork.org/wpcontent/uploads/JFEv3.pdf
  • Escribano-Miralles, A. (2019). El Museo Arqueológico y la Enseñanza de la Historia en la Educación Formal. Una Mirada desde el Profesorado y los Educadores de Museo (tesis doctoral, Universidad de Murcia). Digitum http://hdl.handle.net/10201/86221
  • Falk, J. H. y Dierking, L. D. (2000). Learning from museums: Visitor experiences and the making of meaning. AltaMira Press.
  • Freire, P. (2005). Pedagogía del oprimido. Buenos Aires: Siglo XXI.
  • Gómez-redondo, C., Calaf, R. y Fontal, O. (2017). Diseño de un instrumento de análisis para recursos didácticos patrimoniales. Cadmo, 25(1), p. 63-80. http://dx.doi.org/10.3280/CAD2017-001008
  • González-Sanz, M., Feliu-Torruella, M. y Cardona-Gómez, G. (2017). Visual Thinking Strategies from the perspective of museum educators: a SWOT analysis of the practical implementation of the method. Revista de Educación, 375, 160-183. http://dx.doi.org/10.4438/1988-592X-RE-2016-375-339
  • Hailey, D., Miller, A. y Yenawine, P. (2015). Understanding Visual Literacy: The Visual Thinking Strategies Approach Abstract. En D. M. Baylen y A. D’Alba (Eds.), Essentials of Teaching and Integrating Visual and Media Literacy: Visualizing Learning, (pp. 219–236). Springer International. https://www.philipyenawine.com/teaching/2020/8/23/understandingvisual-literacy-the-visual-thinking-strategies-approach
  • Hein, G. (2006). Museum education. En Macdonald, S. (Ed.) A companion to museum studies (pp.340-352). Blackwell Publishing.
  • Hooper-Greenhill, E. (2000). Changing Values in the Art Museum: rethinking communication and learning. International Journal of Heritage Studies, 6(1), 9- 31. https://doi.org/10.1080/135272500363715
  • Housen, A. (1999). Eye of the Beholder: Research, Theory and Practice. En Aesthetic and Art Education: A Transdisciplinary Approach. Fundación Calouste Gulbenkian. https://vtshome.org/wp-content/uploads/2016/08/5Eye-of-the-Beholder.pdf
  • Hubard, O. (2015). Art museum education: Facilitating gallery experiences. Palgrave Macmillan.
  • Huerta, R., Vidagañ, M. y Munilla, G.. (2014). Percepciones del profesorado sobre la utilización del arte contemporáneo como herramienta pedagógica. Revista electrónica de investigación, docencia y creatividad, 3, 29–45. https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=6233445
  • Huerta, R. (2009). Maestros y museos. Matrimonio de conveniencia. Revista Educación y Pedagogía, 21(55), 89-103. https://revistas.udea.edu.co/index.php/revistaeyp/article/view/9759
  • Hunter-Doniger, T. y Herring, A. (2017) Artistic Realizations Found in Generalist Preservice Teachers’ Courses: Rigor, Confidence, and Connections. Studies in Art Education, 58(4), 279-291, https://doi.org/10.1080/00393541.2017.1368289
  • Kisida, B., Bowen, D. H. y Greene, J. P. (2016). Measuring critical thinking: Results from an art museum field trip experiment. Journal of Research on Educational Effectiveness, 9(1), 171–187. https://doi.org/10.1080/19345747.2015.1086915
  • Kisida, B., Bowen, D. H. y Greene, J. P. (2017). Cultivating interest in art: Causal effects of arts exposure during early childhood. Early Childhood Research Quarterly, 45, 197–203. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2017.12.003
  • Lechuga-Jiménez, C. (2018). El museo y centros de arte contemporáneos como lugares de aprendizaje: VTS y la perspectiva de género. En B. Cantalapiedra,B., P. Aguilar, P. y P. Requeijo (Coords.), Fórmulas docentes de vanguardia (pp. 115-120). Gedisa.
  • Loran, M. (2014). Sortides a museus i espais patrimonials: procés de decisió, percepcions i preferències de les escoles. Departament de Cultura. http://gabinet.dev.csuc.cat/bitstream/handle/20.500.12368/329/E150257.pd f?sequence=1&isAllowed=y
  • López, E. y Kivatinetz, M. (2006). Estrategias de pensamiento visual: ¿Método educativo innovador o efecto placebo para nuestros museos? Arte, Individuo y Sociedad, 18, 209-240. https://revistas.ucm.es/index.php/ARIS/article/view/ARIS0606110209A
  • Luna, U. y Ibañez-Etxeberria, A. (2020). Cuando el museo se convirtió en espacio de aprendizaje. Educación y museos en Guipúzcoa en los años 80. Arte, Individuo y Sociedad 32(3), 445-462. https://doi.org/10.5209/aris.64869
  • Marcus, A. S., Levine, T. H., y Grenier, R. S. (2012). How secondary history teachers use and think about museums: Current practices and untapped promise for promoting historical understanding. Theory and Research in Social Education, 40(1), 66–97. https://doi.org/10.1080/00933104.2012.649466
  • Martín-Cáceres, M. J. y Cuenca-López, J. M. (2016). Communicating heritage in museums: outlook, strategies and challenges through a SWOT analysis. Museum Management and Curatorship, 31(3), 299–316. https://doi.org/10.1080/09647775.2016.1173576
  • Meszaros, C. (2006). Now THAT is Evidence: Tracking Down the Evil “Whatever” Interpretation. Visitor studies today, 9(3), 10-15. https://www.informalscience.org/sites/default/files/VSA-a0a2r8-a_5730.pdf
  • Miles, M., Huberman, A. M. y Saldaña, J. (2014). Qualitative Data Analysis. A Methods Sourcebook. Sage.
  • Mörsch, C. (2009). At a Crossroads of Four Discourses: Documenta 12 Gallery Education in Between Affirmation, Reproduction, Deconstruction and Transformation. In Mörsch, C. (Ed.), Documenta 12, (pp. 9-31). IAE.
  • Ordoñez, E. y Mohedano, I. (2019). El aprendizaje significativo como base de las metodologías innovadoras. Revista Educativa Hekademos, 26, 18–30. https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=6985274
  • Paunero, D. (2018). Nuevos retos de interacción con el arte: las Estrategias de Pensamiento Visual (VTS) en centros educativos de las islas Canarias. Her&Mus. Heritage & Museography, 19, 22-35. https://www.raco.cat/index.php/Hermus/article/view/338162.
  • Pou, C. (2002). Evaluación del programa Mira!. Un método interactivo de reflexión a través del arte. Laboratori de les arts (1998-2002). [Manuscrito sin publicar]. Fundació “La Caixa”.
  • Ritchhart, R. (2007). Cultivating a culture of thinking in the museums. Journal of Museum Education, 32(2), 137-154. https://doi.org/10.1080/10598650.2007.11510565
  • RK&A (2018). Impact study. The effects of facilitated single-visit art museum programs on students grades 4–6: Technical report. National Art Education Association & Association of Art Museum Directors. https://www.arteducators.org/research/articles/377-naea-aamd-researchstudy-impact-of-art-museum-programs-on-k-12-students
  • Siddiqui, N., Gorard, S. y See, B. H. (2019). Can programmes like Philosophy for Children help schools to look beyond academic attainment? Educational Review, 71(2), 146–165. https://doi.org/10.1080/00131911.2017.1400948
  • Simon, N. (2010). The participatory museum. http://www.participatorymuseum.org/ Tishman, S., MacGillivray, D. y Palmer, P. (1999). Investigating the educational impact and potential of the Museum of Modern Art’s Visual Thinking Curriculum: Final report. Harvard Project Zero. http://www.pz.harvard.edu/resources/investigating-the-educational-impactpotential-of-the-momas-visual-thinking-curriculum
  • Trouli, S. (2020). Museum education in Greece: histories, ideas and the realities behind the words we use. Icom education, 29, 115-134. http://ceca.mini.icom.museum/wpcontent/uploads/sites/5/2021/01/ICOMEducation29-compressé-aveccompression.pdf
  • Viladot, P. (2015). Motivacions, expectatives i objectius del professorat en les visites als museus de ciències (Tesis doctoral, Universitat de Barcelona). http://diposit.ub.edu/dspace/handle/2445/122115
  • Gil-Zafra, M. A. (2001). Planificación estratégica: “Método DAFO”. En Rodríguez Villasante, T., Montañés, M., y Martí, P. (Coords), Prácticas locales de creatividad social/1 (pp. 123-136). El Viejo Topo.