Los tonemas de la fala en habla conversacional y leídasimilitudes y diferencias con el español, gallego y portugués

  1. Gorka Elordieta
  2. Lucía Masa
Revista:
Huarte de San Juan: Filología y Didáctica de la Lengua

ISSN: 2386-9143

Año de publicación: 2020

Número: 20

Páginas: 51-76

Tipo: Artículo

DOI: 10.48035/RHSJ-FD.20.3 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Huarte de San Juan: Filología y Didáctica de la Lengua

Resumen

En este trabajo describimos los tonemas más frecuentes en enunciados declarativos y en enunciados interrogativos absolutos y parciales de la fala, lengua galaico-portuguesa hablada en la Sierra de Gata (Cáceres, Extremadura). La fala está compuesta por tres variedades: valverdeiru, lagarteiru y mañegu. Se ha grabado a 12 hablantes en habla conversacional y habla leída. Comparamos los principales tonemas de la fala con las lenguas de su familia, gallego y portugués, y con la lengua de contacto, el castellano. Se distinguen por un lado el valverdeiru, más castellanizado y, por otro, el lagarteiru y el mañegu, con mayor presencia de rasgos galaico-portugueses.

Referencias bibliográficas

  • Beckman, M., Díaz-Campos, M., McGory J. I. y Morgan, T. (2002). Intonation across Spanish in the tones and break indices framework. Probus, 14, 9-36.
  • Boersma, P. y Weenink, D. (2020). Praat: Doing phonetics by computer (versión 6.1.29). University of Amsterdam.
  • Carrasco Gonzalez, J. M. (1996). Hablas y dialectos portugueses o galaico-portugueses en Extremadura (Parte I: Grupos dialectales. Clasificación de las hablas de Jálama). Anuario de Estudios Filológicos, 19, 135-148.
  • Carrasco González, J. M. (2016). Un patrimonio lingüístico de Estremadura. Sermos Galiza, 7.
  • Cintra, L. (1974). A linguagem dos foros e o galego-portugues de Xalma. En M. de Paiva (Ed.), Estudos de linguística portuguesa e românica (pp. 508-537), vol. I. Coimbra: Universidade de Coimbra.
  • Congosto Martín, Y. (2016): Modelos entonativos de las interrogativas absolutas en el habla de Extremadura. Loquens, 3(2).
  • Costas Gonzalez, X. H. (2000). Aspectos sociolingüísticos das falas do val do río Ellas (Cáceres). En A. Salvador Plans, M. D. García Oliva y J. M. Carrasco González (Eds.), Actas del I Congreso sobre la fala (pp. 93-106). Mérida: Editorial Regional de Extremadura.
  • Costas Gonzalez, X. H. (2013). O valego. As falas de orixe galega do Val do Ellas (Cáceres-Estremadura). Vigo: Xerais.
  • Crespo-Sendra, V., Cruz, M., Castelo J. y Frota, S. (2015). Asking questions across European and Brazilian Portuguese varieties: information-seeking and counterexpectational yes-no questions. ProVar – Workshop on Prosodic Variation (comunicación oral presentada), Lisboa, 9 de julio de 2015.
  • Dorta, J. (2000). Entonación hispana: interrogativas no pronominales vs pronominales. Lingüística Española Actual, 22, 51-75.
  • Elordieta, G., Masa L. y Romera, M. (2020). Intonational analysis of the Spanish variety of Cáceres. Estudios de Fonética Experimental, 29, 215-237.
  • Elordieta, G. y Romera, M. (2020a). The influence of social factors on the prosody of Spanish in contact with Basque. International Journal of Bilingualism, 34.
  • Elordieta, G. y Romera, M. (2020b) The intonation of information-seeking absolute interrogatives in Madrid Spanish. Estudios de Fonética Experimental, 29, 195-213.
  • Escourido Pernas, A., Fernández-Rei, E., González González, M. y Regueira Fernández, X. L. (2008). A dimensión prosódica da oralidade: achega dende AMPER. En E.
  • Fernández-Rei y X. L. Regueira Fernández (Eds.), Perspectivas sobre a oralidade (pp. 75-93). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega / Instituto da Língua Galega.
  • Estebas-Vilaplana, E. y Prieto, P. (2008) La notación prosódica del castellano: Una revisión del Sp_ToBI. Estudios de Fonética Experimental, 17, 265-283.
  • Estebas-Vilaplana, E. y Prieto, P. (2010). Castilian Spanish intonation. En P. Prieto y P. Roseano (Eds.), Transcription of intonation of the Spanish language (pp. 17-48). Munich: Lincom Europa.
  • Face, T. (2002). Intonational marking of contrastive focus in Madrid Spanish. Munich: Lincom Europa.
  • Face, T. (2008). The intonation of Castilian Spanish declaratives and absolute interrogatives. Munich: Lincom Europa.
  • Fernández-Rei, E. (2007). On the transcription of Galician intonation. Phonetics and Phonology in Iberia 2007 (comunicación oral), junio 2007, Universidade do Minho.
  • Fernández-Rei, E. (2016). Dialectal, historical and sociolinguistic aspects of Galician intonation. Dialectologia, 6, 147-169.
  • Fernández-Rei, E. (2019). Galician and Spanish in Galicia: Prosodies in contact. Spanish in Context, 16, 438-461.
  • Fernández-Rei, E., Escourido, A., Caamaño, M. y Xuncal, L. (2005). A entoación dunha fala de Santiago: fronteira prosódica entre suxeito e predicado. Estudios de Fonética Experimental, 14, 141-165.
  • Frota, S. (2014). The intonational phonology of European Portuguese. En S. A. Jun (Ed.), Prosodic typology II (pp. 6-42). Oxford: Oxford University Press.
  • Frota, S., Cruz, M., Svartman, F., Collischonn, G., Fonseca, A., Serra, C., Oliveira P. y Vigário, M. (2015). Intonational variation in Portuguese: European and Brazilian varieties. En S. Frota y P. Prieto (Eds.), Intonation in Romance (pp. 235-283). Oxford: Oxford University Press.
  • Frota, S. y Vigário, M. (2003). The intonation of Standard and Northern European Portuguese. Journal of Portuguese Linguistics, 2, 115-137.
  • Haβler, G. (2006). La fala: normalización tardía e identidad cultural. Cáceres: Centro de Estudios Extremeños.
  • Henriksen, N. (2009). Wh-intonation in Peninsular Spanish: multiple contours and the effect of task type. Journal of Portuguese Linguistics, 8, 47-74.
  • Henriksen, N. (2010). Question intonation in Manchego Peninsular Spanish (tesis de doctorado inédita), Universidad de Indiana.
  • Henriksen, N. (2014). Initial peaks and final falls in the intonation of Manchego Spanish wh-questions. Probus, 26, 83-133.
  • Henriksen, N., Armstrong, M. y García-Amaya, L. (2016). The intonational meaning of polar questions in Manchego Spanish spontaneous speech. En M. E. Armstrong, N. Henriksen y M. M. Vanrell (Eds.), Intonational grammar in Ibero-Romance: Approaches across linguistic subfields (pp. 181-205). Amsterdam: John Benjamins.
  • Hernández, E. (2020). The effects of bilingualism on intonation in Galician and Spanish (Trabajo Fin de Máster), Florida State University.
  • Hernández, E., González, C. y Muntendam, A. (2020). Language contact and the intonation of yes/no-questions in Galician and Spanish: The effects of age, gender and language dominance. Intonation, Language Contact and Social Factors (ILCSF20) (comunicación oral), Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea, 23-24 de octubre, 2020.
  • Hualde, J. I. (2005). The sounds of Spanish. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Hualde, J. I. y Prieto, P. (2015). Intonational variation in Spanish: European and American varieties. En S. Frota y P. Prieto (Eds.), Intonation in Romance (pp. 350-391). Oxford: Oxford University Press.
  • Hualde, J. I. y Prieto, P. (2016). Towards and International Prosodic Alphabet (IPrA). Laboratory Phonology, 7(1), 1-25.
  • Krüger, F. (1914). Studien zur Lautgeschichte westspanischer Mundarten auf Grund von Untersuchungen an Ort und Stelle. Hamburgo: Grafe & Sillem in Komm.
  • Lapesa, R. (1981). Historia de la lengua española. 9ª ed. Madrid: Gredos.
  • Leite de Vasconcelos, J. (1933). Português dialectal na Região de Xalma (Hespanha). Revista Lusitana, 31, 166-275.
  • Maia, C. (1977). Os falares fronteiriços do concelho do Sabugal e da vizinha região de Xalma e Alamedilla. Coimbra: Universidade de Coimbra.
  • Masa, L. y Elordieta, G. (2017). Aproximación a la entonación de a fala. Estudos de Lingüística Galega, 9, 87-110.
  • Masa, L. y Elordieta, G. (2020). Comparación de la entonación de la fala con el castellano, gallego y portugués. En X. Artiagoitia, I. Camino, I. Epelde y K. Ulibarri (Eds.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena (pp. 535-544). Bilbao: Universidad del País Vasco.
  • Montero Curiel, P. (1997). El habla de Madroñera. Cáceres: Universidad de Extremadura.
  • Moutinho, L. C., Coimbra, R. L. y Fernández-Rei, E. (2009). Novos contributos para o estudo da fronteira prosódica entre o galego e o portugués europeu. Cadernos de Letras da UFF, 10, 67-78.
  • Muñiz Cachón, C. (2019). Prosody: A feature of languages or a feature of speakers? Asturian and Castilian in the center of Asturias. Spanish in Context, 16, 462-474.
  • Pérez Castillejo, S. (2012). Estudio sociofonético de los tonemas de las interrogativas absolutas en el castellano de Galicia. Estudios de Lingüística, 26, 235-268.
  • Pérez Castillejo, S. (2014). La entonación del español de Galicia desde una perspectiva sociofonética (tesis doctoral), University of Minnesota.
  • Quijada González, D. (2006). Los apellidos de Montehermoso y su trasfondo histórico y demográfico. XXXV Coloquios Históricos de Extremadura (pp. 523-538). Trujillo: C.I.T. Trujillo.
  • Quilis, A. (1993). Tratado de fonología y fonética españolas. Madrid: Gredos.
  • Rodríguez Vázquez, R. (2019). The intonation of wh-questions in a language contact situation: The case of Galician and Galician Spanish bilingual speakers. Estudios de Fonética Experimental, XXVIII, 81-124.
  • Romera, M. y Elordieta, G. (2013). Prosodic accommodation in language contact: Spanish intonation in Majorca. International Journal of the Sociology of Language, 221, 127-151.
  • Romera, M. y Elordieta, G. (2020). Information-seeking question intonation in Basque Spanish and its correlation with degree of contact and language attitudes. Languages, 5(4), 70.
  • Torreira, F. y Floyd, S. (2012). Intonational meaning: the case of Spanish yes-no questions. En 5th European Conference on Tone and Intonation (póster), Oxford University.
  • Troncoso-Ruiz, A. y Elordieta, G. (2017). Prosodic accommodation and salience: The nuclear contours of Andalusian Spanish speakers in Asturias. Loquens, 4.
  • Viudas Camarasa, A. (1980). Diccionario Extremeño. Cáceres: Servicio de Publicaciones de la Universidad de Extremadura.
  • Viudas Camarasa, A. (1982). Un habla de transición: El habla de San Martín de Trevejo. Lletres Asturianes, 4, 55-71.
  • Viudas Camarasa, A., Ariza Viguera, M. y Salvador Plans, A. (1987). El habla en Extremadura. Mérida: Editora Regional.
  • Zamora Vicente, A. (1960). Dialectología hispánica. Madrid: Gredos.