Vasconia en el siglo XIIRoger de Howden, el "De Viis Maris" y la extensión del vizcondado de Bayona

  1. Iñigo Ruiz Arzalluz 1
  1. 1 Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea
    info

    Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea

    Lejona, España

    ROR https://ror.org/000xsnr85

Revista:
Anuario del Seminario de Filología Vasca Julio de Urquijo: International journal of basque linguistics and philology

ISSN: 0582-6152

Año de publicación: 2018

Volumen: 52

Número: 1-2

Páginas: 697-712

Tipo: Artículo

Otras publicaciones en: Anuario del Seminario de Filología Vasca Julio de Urquijo: International journal of basque linguistics and philology

Resumen

El "De viis maris", un texto desconocido hasta la edición publicada por Gautier Dalché en 2005, es un itinerario marítimo, compuesto en torno a 1191-1193 y atribuido al historiador inglés Roger de Howden, que proporciona diversas informaciones sobre la Vasconia de la época, en particular sobre la extensión del vizcondado de Bayona. Una noticia poco clara al respecto estaba contenida también en la Chronica del mismo Howden: la obra, impresa en 1596 y 1601, fue conocida por Oihenart, que recogió el dato en su Notitia utriusque Vasconiae y extrajo conclusiones erróneas que suscitaron una polémica en la historiografía vasca de los siglos posteriores y ocasionalmente han pervivido hasta hoy.

Referencias bibliográficas

  • Anguita Jaén, J. M.ª, 1999, «Bascli et navarri: los vascos del s. xii según el Liber sancti Iacobi», Veleia 16, 303-327.
  • Arocena, F., 1949, «La torre del muelle de San Sebastián», BAP 5, 115-116.
  • Barandiarán, I., 1973, «Notas para el estudio de la romanización de Guipúzcoa», en XII congreso nacional de arqueología (Jaén, 1971). Zaragoza: Universidad de Zaragoza, 537-552.
  • Barandiarán, I.,—, 1976, Guipúzcoa en la Edad antigua. Protohistoria y romanización. Donostia-San Sebastián: Caja de Ahorros Provincial de Guipúzcoa.
  • Barandiarán, I.,—, M. Martín-Bueno & J. Rodríguez Salís, 1999, Santa Elena de Irún. Excavación arqueológica de 1971 y 1972. Irun: Arkeolan.
  • Bate, K., 2008, reseña de Gautier Dalché (2005), Latomus 67, 1.062-1.064.
  • Bilbao, G., 1994, «xii. mendeko Euskal Herria Santiago bidean: Liber sancti Iacobi V, 7», Uztaro 10, 61-84.
  • Brompton, Chronicon = Chronicon Iohannis Bromton abbatis Iornalensis ab anno Domini 588, quo S. Augustinus venit in Angliam, usque mortem regis Ricardi I scilicet annum Domini 1198 […], en Historiae Anglicanae scriptores decem […] ex vetustis manuscriptis nunc primum in lucem editi […] [ed. R. Twysden], typis Iacobi Flesher sumptibus Cornelii Bee, London 1652, 721-1.284.
  • Cierbide, R., 1992, «Introducción», en Arnaud d’Oihénart, Notitia utriusque Vasconiae […], reproducción facsímil de la segunda edición (Paris 1656) […]. Vitoria-Gasteiz: Parlamento Vasco, 15-99.
  • Cierbide, R., —, 1994, «Fuentes histórico-documentales de la Notitia utriusque Vasconiae y papeles inéditos de Arnaud d’Oihenart», en Oihenarten laugarren mendeurrena. Cuarto centenario de Oihenart. Quatrième centenaire d’Oihénart. Bilbao: Euskaltzaindia, 575-612.
  • Ciriquiain-Gaiztarro, M., 1951, Los puertos marítimos vascongados. Donostia-San Sebastián: RSVAP.
  • DBrit = R. E. Latham, Dictionary of medieval Latin from British sources […]. Oxford: Oxford University Press, 1975 ss.
  • Fortún Pérez de Ciriza, L. J., 2008, «Los límites del reino de Navarra en la Edad Media», en Navarra: los límites del reyno. Iruñea-Pamplona: Gobierno de Navarra, 9-99.
  • Gamón, Noticias = Juan Ignacio Gamón, Noticias históricas de Rentería, prólogo y notas de S. Múgica. Donostia-San Sebastián: Nueva Editorial, 1930.
  • García de Cortázar, J. Á., 1982, «La sociedad guipuzcoana antes del fuero de San Sebastián», en El fuero de San Sebastián y su época. Donostiako forua eta bere garaia. DonostiaSan Sebastián: Eusko-Ikaskuntza, 89-111.
  • Gautier Dalché, P., 2005, Du Yorkshire à l’Inde. Une ‘géographie’ urbaine et maritime de la fin du XIIe siècle (Roger de Howden?). Genève: Droz.
  • Gillingham, J., 1994, «Roger of Howden on crusade», en Richard Coeur de Lion. Kingship, chivalry and war in the twelfth century. London-Río Grande: Hambledon Press, 141-153.
  • —, 2006, «Writing the biography of Roger of Howden», en Writing medieval biography, 750-1250. Essays in honour of professor Frank Barlow, D. Bates, J. Crick, S. Hamilton (eds.). Woodbridge: Boydell, 207-220.
  • Gorosabel, P., 1862, Diccionario histórico-geográfico-descriptivo de los pueblos, valles, partidos, alcaldías y uniones de Guipúzcoa […]. Tolosa: Gurruchaga.
  • Gorosterratzu, J. (trad.), 1929, Noticia de las dos Vasconias, la ibérica y la aquitana […]. Donostia-San Sebastián: Eusko Ikaskuntza [tirada aparte de RIEV 17, 1926; 18, 1927; 19, 1928].
  • Henao, Antigüedades = Gabriel de Henao, Averiguaciones de las antigüedades de Cantabria, ocupadas en explorar sucesos de los cántabros […] enderezadas principalmente a descubrir los de las tres provincias cantábricas vascongadas […] [libros II y III], Eugenio Antonio García, Salamanca 1691.
  • Howden, Chronica = Chronica magistri Rogeri de Houedene, ed. William Stubbs, Longmans et al., London 1868-1871 [Rerum Britannicarum medii aevi scriptores, 51; reimpr. Cambridge: Cambridge University Press 2012].
  • —, Gesta = Gesta regis Henrici secundi Benedicti Abbatis. The chronicle of the reigns of Henry II and Richard I, a.D. 1169-1192, known commonly under the name of Benedict of Peterborough, ed. William Stubbs, Longmans et al., London 1867 [Rerum Britannicarum medii aevi scriptores, 49; reimpr. Cambridge: Cambridge University Press 2012].
  • Ibáñez Artica, M., 1995, «Sustitución de la denominación de “Reino de Pamplona” por “Reino de Navarra” en el siglo xii. Motivaciones políticas y pruebas numismáticas», Numisma 45, 139-159.
  • Lacarra, J. M.ª, 1949, «De Ostabat a Roncesvalles», en L. Vázquez de Parga, J. M.ª La carra & J. Uría Ríu (eds.), Las peregrinaciones a Santiago de Compostela. Madrid: CSIC, II, 69-81.
  • Lacarra, J. M.ª,—, 1972, Historia política del reino de Navarra, desde sus orígenes hasta su incorporación a Castilla. Iruñea-Pamplona: Aranzadi.
  • Larramendi, «Prólogo» = Manuel de Larramendi, «Prólogo», en Diccionario trilingüe del castellano, bascuence y latín […], su autor el Padre Manuel de Larramendi […]. DonostiaSan Sebastián: Bartholomé Riesgo y Montero, 1745, I, i-ccxxix.
  • Madoz, P., 1861, Diccionario geográfico-estadístico-histórico. Santander. Madrid: Tipografía P. Madoz y L. Sagasti.
  • Mañaricúa, A., 1984, Vizcaya, siglos VIII al XI. Los orígenes del Señorío. Bilbao: Caja de A horros Vizcaína.
  • Marca, Histoire de Béarn = Pierre de Marca, Histoire de Bearn, contenant l’origine des rois de Navarre, des ducs de Gascogne […], chez la veuve Iean Camusat, Paris 1640.
  • —, Marca = Petrus de Marca, ‘Marca hispanica’ sive limes hispanicus, hoc est, geographica et historica descriptio Cataloniae, Ruscinonis et circumiacentium populorum, auctore illustrissimo viro Petro de Marca, archiepiscopo Parisiensi […], apud Franciscum Muguet […], Paris 1688.
  • Martínez Díez, G., 1975, Guipúzcoa en los albores de su historia (siglos X-XII). DonostiaSan Sebastián: Diputación Foral de Guipúzcoa.
  • Mateu Llopis, F., 1955, «Rex Navarrae. Notas sobre la intitulación real diplomática en el Reino de Navarra. (Diplomática sigilográfica y monetal)», Spanische Forschungen des Görresgesellschaft 11, 98-108.
  • Michelena, L., 1956, «Guipúzcoa en la época romana», BAP 12, 69-94, en Michelena (2011: XIV, 467-492).
  • Michelena, L.,—, 1964, Textos arcaicos vascos. Madrid: Minotauro, en Michelena (2011: XII, 1-197).
  • Michelena, L.,—, 1984, «Los vascos y su nombre», RIEV 29, 9-29, en Michelena (2011: VIII, 285-309).
  • Michelena, L.,—, 2011, Obras completas, al cuidado de J. A. Lakarra e I. Ruiz Arzalluz. Donostia-San Sebastián Vitoria-Gasteiz: Seminario de Filología Vasca ‘Julio de Urquijo’. MLW = Mittellateinisches Wörterbuch bis zum ausgehenden 13. Jahrhundert […]. München:
  • C. H. Beck 1967 ss. Monmouth, Historia = Geoffrey of Monmouth, The history of the kings of Britain. An edition and translation of «De gestis Britonum» [Historia regum Britanniae], ed. M. D. Reeve, trans. N. Wright. Woodbridge: B oydell, 2007.
  • Oihenart, Notitia = Notitia utriusque Vasconiae, tum Ibericae tum Aquitanicae […], authore Arnaldo Oihenarto Mauleosolensi, altera editio emendata et aucta, apud […] Cramoisy, Paris 1656.
  • Orella Unzué, J. L., 2005, «Historia de Hondarribia en la Alta y Baja Edad Media: desde la fundación hasta finales del siglo xiii», en J. L. Orella (ed.), Historia de Hondarribia. Hondarribia: Ayuntamiento de Hondarribia, 49-107.
  • Poza, De la antigua lengua = De la antigua lengua, poblaciones y comarcas de las Españas […] por el licenciado Andrés de Poça […]. Bilbao: Mathias Mares 1587.
  • Risco, Vasconia = Manuel Risco, La Vasconia. Tratado preliminar a las santas Iglesias de Calahorra y de Pamplona […]. Madrid: Miguel Escribano 1779 [España sagrada, XXXII].
  • Rodríguez Gal: vid. Uranzu. Ruiz Arzalluz, I., en prensa, «De Oiasso a Huarcha: Testimonios sobre un puerto medieval en el Bidasoa», PV.
  • Stubbs, W., 1868, «Preface», en Howden, Chronica, I, pp. vii-cix.
  • Ubieto Arteta, A., 1953, «Las fronteras de Navarra», PV 14, 61-96.
  • Uranzu, L., 1955, Lo que el río vio. Biografía del río Bidasoa. San Sebastián: Valverde.
  • Urzainqui, T. & J. M.ª Olaizola, 1998, La Navarra marítima. Iruñea-Pamplona: Pamiela.
  • Yarza Urquiola, V., 2014, «Notas de toponimia guipuzcoana y puntos próximos», en I. Ruiz Arzalluz (coord.), Estudios de filología e historia en honor del profesor Vitalino Valcárcel. Vitoria-Gasteiz: UPV/EHU, II, 1.119-1.144.